تاریخچه اندیشکده ها

 

نوشته : سعید رهنما

در جنگ جهانی دوم و به منظور مدیریت مسایل جنگ و انسجام و به کارگیری ایده‌های خلاق و نوآور، اتاق‌های فکر به وجود آمدند؛ که پس از جنگ نیز به همه مسایل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، تسری پیدا کردند.

قبل از جنگ نیز مراکز و نهادهای مختلفی در کشورهای مختلف دنیا و در قالب اندیشکده فعالیت می کردند؛ به عنوان مثال، مؤسسه خدمات سلطنتی در زمینه مطالعات نظامی انگلستان ( 1831 )، جامعه فابیان انگلستان (1884)، مؤسسه پژوهش‌های اقتصادی هامبورگ آلمان ( 1908 )، همچنین بنیاد راسل سیج ( 1907 )، شورای راهبردی روابط خارجی(1921) و مؤسسه بروکینگز ( 1917 ) نیز در آمریکا فعالیت می‌کردند.

اما پس از دهه 1960، این آمریکایی ها بودند که عبارت تینک تانک را مطرح نمودند و این مفهوم به مرور زمان در ادبیات علوم سیاسی و مدیریتی جهان وارد شد. آمریکایی ها با این هدف که پلی میان قدرت و دانش ایجاد کنند ، به اندیشکده روی آوردند. اندیشکده‌ها ساختارهای مناسبی برای به کارگیری فکر، ایده، علم و دانش برای خدمت به قدرت بودند.

می‌توان گفت که اندیشکده‌ها با مأموریت پشتیبانی فکری و مشاوره‌ای از سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران حکومتی و با هدف سیاست پژوهی متولد شدند و از طریق مطالعات و پژوهش‌های علمی به حل مشکلات و شناسایی فرصت‌ها برای سیاست‌مداران و مدیران می‌پرداختند.

اندیشکده‌ها نهادهایی دور از عرصه‌های اجرایی بودند که سیاست‌گذاران، مدیران و رهبران را در فرایند تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری قبل از وقوع مسئله، در حین مواجهه، زمان خلق گزینه‌ها و راه کارها، موقع تصمیم گیری و بعد از آن در برخورد با پی آمدها همراهی می‌کردند.

اولین اندیشکده حرفه‌ای و ساخت یافته جهان، "اندیشکده رند" است که در سال 1948 در حوزه مسایل امنیتی و نظامی تأسیس شد. که در ابتدا به خدمات‌دهی فکری به نیروی هوایی ایالات متحده می‌پرداخت. 

این اندیشکده بعد از مدتی زیر نظر وزارت دفاع آمریکا قرار گرفت. بعد از آن، از وزات دفاع جدا و به عنوان یک نهاد غیردولتی شروع به فعالیت کرد و اکنون یک نهاد غیردولتی است که دولت از آن حمایت می‌کند. با این حال اندیشکده رند را مادر اندیشکده‌های جهان نامیده‌اند.

کشورهای آسیایی نیز تقریباً پس از جنگ جهانی دوم کم و بیش به تأسیس نهادهایی هم چون اندیشکده پرداختند. در این رابطه می‌توان به مراکزی هم چون "مؤسسه اموربین‌المللی " پاکستان ( 1947 )، "مؤسسه مطالعات توسعه بنگلادش" ( 1948 )، "مؤسسه روابط بین‌المللی " تایوان ( 1952 )، "مؤسسه ملی مدیریت توسعه " تایلند ( 1955 ) و "مؤسسه رشد اقتصادی دانشگاه هند" ( 1958 ) اشاره نمود.

کشور ژاپن در این میان از دیگر کشورهای آسیایی پیش رو تر است، چراکه در این کشور "مؤسسه پژوهش‌های اجتماعی هاروهارا" ( 1919 )، "مؤسسه علوم کار " ( 1921 )، "مؤسسه مطالعات شهری توکیو " ( 1922 )، "مؤسسه مطالعات کوهومین کیزای" ( 1945 ) و "مراکز پژوهش‌های اقتصادی کیوشو" ( 1946 )، ایجاد شدند. 

در مجموع می‌توان گفت که رویکردی اساسی به اندیشکده در کشورهای آسیایی در دهه ی 1970 میلادی به وقوع پیوست.

 

دانشنامه آینده‌اندیشی

کشور ژاپن و بعد از آن کشورهای چین و کره جنوبی، اولین کشورهای آسیایی بودند که در ساختاری تعریف شده و هدفمند به ایجاد اندیشکده پرداختند. 

برطبق مطالعات مؤسسه ملی پیشرفت‌های پژوهش ژاپن درحال حاضر، در حدود 320 اندیشکده در 98 کشور جهان مشغول به کار هستند که بیش از یک سوم آن‌ها متعلق به ایالات متحده است. 

در فهرست این مؤسسه از کشور ایران فقط یک اسم به چشم می‌خورد و آن "اندیشکده معرفت" است.

امروزه اندیشکده‌ها گسترش خوبی داشته‌اند و در قالب‌های مختلف و با عناوین مختلفی فعالیت می‌کنند. اسامی هم چون مؤسسه، بنیاد، باشگاه اندیشه، مرکز مطالعات راهبردی، اتاق فکر، اندیشکده، کارخانه مغز، مراکز سیاست گذاری و دیگر اسامی که با مراجعه به فرایند فعالیت‌های آنان می‌توان دریافت که در قالب اندیشکده عمل می‌کنند.